"Maak arbobeleid tot levend integraal beleid"

Het grootste arborisico in het primair onderwijs is psychosociale arbeidsbelasting, waaronder werkdruk, pesten en agressie. Dus: niks RI&E en dan voor vier jaar klaar. Creëer op scholen een voortdurende dialoog over veiligheid en welzijn en geef zowel bestuur als medewerkers 
verantwoordelijkheden. Kortom: zorg voor een integraal beleid dat leeft.

‘Arbobeleid is het beleid dat een werkgever binnen zijn bedrijf voert op het gebied van arbeidsomstandigheden. Een goed arbobeleid beperkt de gezondheidsrisico’s in het bedrijf, vermindert het ziekteverzuim en bevordert de re-integratie na ziekte.’ Dit meldt het Arboportaal van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. “In het bedrijfsleven is het voeren van arbobeleid vanzelfsprekend”, vertelt Ger Smeets, adviseur Arbeid en Vitaliteit bij het Vervangingsfonds. “Ook in het primair onderwijs moeten besturen ervoor zorgen dat hun medewerkers veilig en op een gezonde manier kunnen werken, maar daar is arbobeleid nog niet overal vanzelfsprekend.” Ook Smeets’ collega Jolanda van den Bosch vindt arbobeleid een must. “Naast dat het voeren van arbobeleid van belang is om schade en ongevallen op de werkvloer te voorkomen, heeft het nog andere positieve effecten voor organisaties”, zegt ze. “Medewerkers presteren beter als ze zich veilig voelen en comfortabel kunnen werken.” Smeets: “Dat komt de leerlingen en de sfeer op school ten goede.”

Hoewel arbobeleid nog niet op alle scholen prioriteit heeft, merken beide adviseurs wel dat er een kentering op gang komt. Arbeidsomstandigheden worden steeds vaker in samenhang gebracht met personeelsbeleid. “Een bestuur dat nadenkt over de optimale werkomstandigheden binnen zijn organisatie komt automatisch uit bij personeel. Arbobeleid is daarom niet los te zien van personeelsbeleid”, zegt Van den Bosch. “Ook kampt het basisonderwijs met personeelstekorten. Het is dus van groot belang om je medewerkers gezond en vitaal te houden. Dan kom je op het terrein van vitaliteit en duurzame inzetbaarheid.”

“Vitaliteit en duurzame inzetbaarheid hebben te maken met de werkomgeving”, vult Smeets aan. “Hoe beter een leerkracht in zijn vel zit, met des te meer plezier gaat hij naar zijn werk. Schoolgebouwen waarin de laatste tien jaar niet is geïnvesteerd, hebben invloed op de medewerkers en de sfeer in de school. Het is echt aantrekkelijker om les te geven in een aangenaam en proper schoolgebouw dan in een pand waarin weinig aandacht is voor een veilige en gezonde omgeving.” Hiermee komt Smeets uit bij de grondbeginselen van de RI&E en Quickscan die volgens hem zowel de harde kant (veiligheid en leefbaarheid in en om het gebouw) als de zachte kant (hoe voelen medewerkers zich en hoe gaan ze met elkaar om) beslaan. “Het is een totaalpakket dat de sfeer en het imago van een school kleurt. Medewerkers én kinderen gun je een volledig pakket.” De kentering naar geïntegreerd beleid is belangrijk volgens de adviseurs. “Als je medewerkers vitaal wilt houden en aan je organisatie wilt binden, dan moet je in zowel de harde als zachte kant investeren om ze te behouden voor het vak”, gaat Smeets verder. “Stimuleer daarom op scholen de dialoog. Als mensen open met elkaar communiceren over wat het werk aantrekkelijk kan maken leidt dat tot verbeterpunten. Sommige bestuurders zien de raakvlakken tussen arbeidsomstandigheden en goed personeels-beleid en gaan ermee aan de slag. Maar veel scholen kunnen op dit terrein nog wel een verbeterslag maken. Met aandacht voor de harde en zachte kant kan een school met een geïntegreerd personeels-/arbobeleid heel ver komen.”

Om het beleid en de uitvoering ervan verder te verbeteren, hebben zowel werkgever als werknemer verantwoordelijkheden. Zo is het aan de werkgever om ervoor te zorgen dat onder andere de gebouwen op orde zijn en medewerkers de ruimte krijgen om te investeren in hun persoonlijke ontwikkeling. Maar medewerkers hebben daarin zelf ook een taak. “Ik zie steeds vaker dat medewerkers zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun duurzame inzetbaarheid en werkplezier”, zegt Van den Bosch. “Ze willen kundig blijven in hun vak en duurzaam vitaal voor de klas blijven staan. Daarbij kijken ze niet langer afwachtend naar de directeur, maar nemen zelf het initiatief om een opleiding te volgen of ongewenste arbeidsomstandigheden aan te kaarten. De werkgever kan dat dan weer faciliteren. Medewerkers zijn 95% van het kapitaal in scholen. Daar moet je goed voor zorgen. De koppeling van arbobeleid aan personeelsbeleid is daarom wezenlijk.”

Elke organisatie verdient een geïntegreerde aanpak, vinden de adviseurs. Smeets: “Bij integraal beleid geeft een school aan dat alles met elkaar samenhangt: vitaliteit, duurzame inzetbaarheid, arbobeleid, gesprekkencyclus et cetera. Dat is prettig voor de organisatie, de medewerkers en de kinderen. Je hebt er niks aan als medewerkers ziek worden en er is geen vervanger te vinden. Dat verhoogt de werkdruk alleen maar. Zo’n totaalpakket levert een continue, effectieve dialoog op wat het beleid levend houdt. Juist dat is essentieel.”

In het licht van geïntegreerd beleid hebben de RI&E en Quickscan een belangrijke signaalfunctie. “Het zijn peilstokken in de motor van de organisatie”, stelt Van den Bosch. “Ze geven de organisatie informatie over hoe ze ervoor staat, maar dat is nog geen uitvoering van beleid. Met de wetenschap over wat wel en niet goed gaat, begint het pas: praat erover met elkaar.” Smeets vergelijkt de RI&E en Quickscan met de jaarlijkse APK van een auto. “Met een auto die niet is goedgekeurd, mag je de weg niet op. Zo is het ook bij een RI&E. De punten die bij de organisatie-APK niet goed zijn, worden opgenomen in het plan van aanpak en moeten binnen vier jaar verbeterd zijn. De RI&E-cyclus van vier jaar neem je op in het bredere integraal beleid. Een speciaal daarvoor aangestelde werkgroep of preventiemedewerker kan de uitvoering ervan bewaken. Het is dan wel raadzaam om voor vier à vijf jaar dezelfde persoon als preventiemedewerker aan te stellen en dit in het beleid op te nemen.” De twee waarschuwen voor ‘te moeilijk’ maken. “Begin gewoon. Ga met de Arbomeester en de Quickscan aan de slag en zie het niet als extra werk”, zegt Smeets. “Het levert de organisatie altijd winst op en ingangen om de juiste dingen aan te pakken. Zo ontwikkel je gaandeweg een goed integraal en actueel beleid.”

Smeets en Van den Bosch adviseren scholen die hun (arbo)beleid integraal willen aanpakken daarbij een adviseur van het Vervangingsfonds in de arm te nemen. De adviseurs hebben ruime ervaring op dit gebied en kunnen scholen helpen bij het nemen van de juiste stappen om te komen tot een goed integraal beleid. “Geïntegreerd beleid voor veilig en gezond werken vindt zijn oorsprong in de missie en visie van de organisatie”, meldt Van den Bosch. “Waar wil ik met mijn school naartoe en hoe? Dat komt op papier en krijgt vervolgens handen en voeten in de praktijk. Dat zet je samen neer en voer je samen uit. Ik help besturen en scholen bij het formuleren van hun missie en visie.

Vraag ze na te denken over wat voor school en wat voor werkgever ze willen zijn, wat ze binnen een bepaalde periode willen bereiken, wat voor soort personeel ze willen en wat ze voor ogen hebben met hun arbo- en personeelsbeleid. Vervolgens nemen we samen de bestaande beleidsplannen door en gaan deze toespitsen op dat wat ze willen zijn en willen bereiken.” Smeets: “Door de gerichte, open vragen die de adviseurs stellen komt er bovenin de organisatie iets in beweging. Betrek hier als organisatie ook op tijd je medewerkers bij. Een levend arbo- en personeelsbeleid maak je samen. Dat zorgt voor een gezonde, vitale school voor iedereen.”